Hier en daar wordt er gefluisterd dat het boek ‘De naakte waarheid’ van Jozefien Daelemans verplichte literatuur zou moeten zijn voor élke leerling in het secundair onderwijs. Wel, ik schaar me met overtuiging bij de groep van de fluisteraars. Jozefien Daelemans slaagt erin om met haar verhaal een mokerslag toe te brengen aan de ‘onwetende lezer’. Ja, natuurlijk hoorde je eerder al over ‘te strakke’ schoonheidsidealen in reclame en ook de beweging rond #metoo is je allesbehalve ontgaan. (En maar verdomd goed ook.) Maar er is meer. Dit boek wordt een helse rit langsheen het hobbelend parcours van het vrouwenlichaam. De vrouw helemaal ontkleed. Kom dat zien!
Zie ze daar zitten, mijn Barbie-girl in haar Barbie-world. Met haar perfecte maten, perfecte snoetje en blonde haren wapperend in de wind doet zij het hart van menig Ken-man sneller slaan. Hoe kan het ook anders, zij heeft het helemaal… Hét voorbeeld, zou je kunnen zeggen, van ons huidige schoonheidsideaal. Toen ik enkele jaren terug, op 5 december met mijter en lange baard over de daken liep, propte ik dàt ideaal door mijn eigenste schoorsteen. Presentje voor mijn dochter. Hoera! Zó ziet de wereld eruit, liefje! Alle vrouwen schrijden met zo’n prachtige maten door het leven. (Je mama is een zijsprongetje van de realiteit).Waar zat de Sint in godsnaam met haar gedachten?! Welke schoonheidsnormen splitsen wij, met voorbeelden als Ken en Barbie, onze meisjes en jongens in hun tere maagjes?
Aandacht dáárvoor is wat het boek van Jozefien Daelemans mij écht heeft bijgebracht. “Ik wil het hebben over hoe vrouwen naar zichzelf en naar andere vrouwen kijken. Dat is namelijk met de blik van een ander en wel een mannelijke blik (= male gaze).”
Sjakka, binnenkomer van jewelste. Dat mannen met een male gaze naar ons, vrouwen, staren, is nogal wiedes. Maar dat wij met diezelfde gaze ook naar onszelf én naar andere vrouwen kijken, vind ik echt onthutsend. Vooral omdat ik gewoonweg wéét dat het klopt wat Daelemans daar schrijft. We zijn vaak zo kritisch voor onszelf én voor onze omgeving. We zijn genadeloos wanneer één of andere vrouwelijke influencer zich voor de Instalens heeft gewrongen met allesbehalve gladde benen. We verzoeken nieuwsankers een andere job te zoeken wanneer ze weigeren zichzelf nog make-up te laten aansmeren. We fronsen onze wenkbrauwen wanneer een vrouwelijke collega met sneakers het eindejaarsfeestje komt binnenwandelen. Maar waarom toch? Hoe ongelooflijk bevrijdend moet het niet zijn wanneer iedereen, man / vrouw / trans / non-binair / …, zichzelf mag uiten zoals het zijn of haar eigen hartje belieft? Zonder bang te zijn voor gevaarlijke sneren uit menig kritische hoek?
We hebben onszelf, door de jaren heen, gevangen genomen in een kooitje. Een kooitje van idealen, van mode-verschijnselen, van meningen, van normen… En in dat kooitje kan het soms verdomd krap zijn. Toch hebben we de sleutel van de kooi helemaal zelf in handen. Bij een eventuele ontsnappingspoging zal het slot wat wringen en weerstand bieden, maar hej, niks is onmogelijk!
Door vanuit wetenschappelijke hoek én vanuit eigen ervaring te onderbouwen waarom bepaalde idealen ooit het levenslicht zagen, zet Daelemans de ideeën daarrond vaak op losse schroeven. “Alle vrouwen op Rubens’ schilderijen hebben romige buiken en vetrollen in overvloed. Vandaag zouden ze echter gefatshamed worden als ze zo in een lingeriereclame zouden verschijnen. Zo veranderlijk is ons schoonheidsideaal dus. Je hoeft zelfs helemaal niet zo ver terug te gaan in de tijd om dit te beseffen. Twintig jaar geleden verschilde een model in gewicht acht procent met een gemiddelde vrouw; vandaag is dat verschil 23 procent.”
Alles heeft zijn tijd. In de jaren ’90 waren strakke kontjes de hit. Ik moet u niet vertellen dat dat ondertussen, onder invloed van de gezusters Kardashian, wel wat veranderd is. In een vingerknip worden schoonheidsidealen bijgesteld. Wat ooit een moordlijf was, is er nu geen meer. En binnenkort misschien weer wel. Vergankelijk dus. En wij ons maar aftrainen om dat maatje minder in de wacht te slepen… Ooit waren mannen echte Make-up Queens! Denk aan Toetanchamon, Lodewijk XIV… Nu vervullen vrouwen die rol met verve. Wie weet tatoeëren we binnen 50 jaar allemaal sterren op ons aangezicht omdat dat nu eenmaal de mode is. Als je beseft dat het allemaal zo vluchtig is, sleept het je al direct iets minder mee.
Jozefien is duidelijk in haar boek. Het oké is om mooi te willen zijn (duh!), om met gladde benen rond te lopen, om te pronken met je nieuwe hakken, om make-up te dragen als je je daar goed bij voelt. Maar als het een manier blijkt te zijn om bepaalde kantjes van jezelf te verdoezelen omdat de wereld daarop wel eens afkerig zou kunnen reageren, dan moeten we onszelf daar eens behoorlijk over bezinnen.
Ja, onze leerlingen (meisjes én jongens) uit het secundair of hoger onderwijs zouden écht deugd hebben van dit boek. Van mij mag het dus in rechte lijn de leeslijst op. En wat onze kleine koters betreft… laat de Goedheilige op 5 december ajb wat ‘Real Barbie-girls in less plastic worlds’ door de schoorsteen proppen. Klein begonnen…