'Néé! Stop!'
Ik schreeuwde het meermaals uit tijdens het lezen van dit boek. Wegens te pijnlijk. Te wreed. Te rauw. Te onmenselijk. Te veel.
En toch las ik gedwee verder. Omdat het een verhaal is dat verteld en bijgevolg ook gelezen móét worden.
Ik begin bij het begin.
We situeren ons in Berlijn, anno 1989. U weet wel, het moment waarop de scheidingsmuur tussen Oost- en West-Duitsland definitief wordt neergehaald.
Miriam Winter woont in bij haar stervende vader, Henryk. Ze heeft heel wat tijd in te halen met hem. Ze verloren elkaar immers jarenlang uit het oog. Uit het hart raakten ze bij elkaar evenwel nooit. Wanneer Miriam tijdens een verzorgingsmoment een kamptatoeage ontdekt onder het horlogebandje van haar vader, begint zich in haar hoofd een bombardement aan vragen af te vuren. Zat mijn vader in een kamp? Mijn moeder ook? Wat maakte hij daar mee? Waarom vertelde hij me nooit iets?
Henryk heeft nog weinig heldere momenten. Echte conversaties tussen vader en dochter zijn dus niet langer mogelijk. Toch slaagt hij erin 1 naam ettelijke keren luid en duidelijk te articuleren: Frieda.
De moeder van Miriam heet niet Frieda. Wie is die vrouw dan? Waarom blijft hij er onophoudelijk naar vragen? Waar kan ze de vrouw vinden? Leeft de vrouw überhaupt nog? Miriam voelt aan dat ze Frieda zal moeten terugvinden. Alleen dan kan haar vader dit aardse bestaan vredig loslaten.
Een lange zoektocht naar de waarheid ontrolt zich. In de kledingkast van haar moeder, vindt Miriam, diep verborgen, een gevangenenuniform uit het Ravensbrück-vrouwenkamp. In de zoom van het uniform vindt ze geheime brieven terug, gericht aan haar vader. Sommigen in het Frans, anderen in het Duits. Met de hulp van Eva, een vrouw die ze toevallig ontmoette in de bibliotheek in Berlijn, slaagt ze erin de brieven 1 voor 1 te vertalen en te lezen.
Geleidelijk aan ontvouwt zich een verhaal dat ze nooit voor mogelijk hield, een verhaal dat haar raakt tot in haar diepste zelve, een inhumaan verhaal vol gruwel en opoffering. Maar ook een liefdesverhaal dat het daglicht nog niet eerder in volle glorie mocht aanschouwen. Miriam pelt één voor één de laagjes af van het liefdesverhaal tussen haar vader en Frieda.
"Als we dit overleven, kunnen wij dit dan overleven? Want ik wil met jou zijn. Helemaal. Oorlog of niet. Bestaan we überhaupt in de concrete wereld? Of alleen op metafysisch niveau, waar zielen elkaar vinden, maar vingertoppen elkaar nooit raken?"
Terwijl Miriam het verhaal van haar vader blootlegt, zoekt ook haar eigen verhaal een weg naar de oppervlakte. Kan ze het leven met haar man Axel nog langer aan? Hoeveel vernederingen kan een mens doorstaan vooraleer hij definitief knapt? Miriam herkent in het meedogenloze verhaal van Frieda ook flarden van haar eigen leven...
We lezen het relaas vanuit 2 standpunten. Miriam en Henryk vertellen ons elk hun kant van het verhaal. Wanneer we ons oor te luister leggen bij Henryk, komen we vooral te weten wat zijn relatie is tot Frieda. Maar wanneer we in het verhaal van Miriam duiken, siddert en beeft ons hart. De beschrijvingen van het leven in het kamp zijn bij momenten te gruwelijk voor woorden. Te weten dat er waarschijnlijk op geen enkel moment overdreven wordt, maakt het verhaal werkelijk barbaars. De vrouwen in het kamp worden volledig ontmenselijkt. Niets van trots, eigenwaarde, vrouwelijkheid... blijft nog over. Alles wordt hen afgenomen. Er worden proeven uitgevoerd op de kampgenoten van Frieda. Het merendeel van de vrouwen overleeft dat niet. Baby's worden weggerukt bij hun moeder, vrouwen worden in koelen bloede neergeschoten, zweepslagen zijn dagelijkse kost, brandwonden her en der op het lichaam tonen welke gruwel de vrouwen elke dag moesten ondergaan...
En toch, toch moet hun verhaal verteld worden. Toch moet en mag de wereld nooit vergeten welke pure, rauwe horror oorlog voeren met zich meebrengt.
"Ze zijn hier zo efficiënt in doden, in moorden, dat ik geen kans maak..."
Lieve Miriam, Frieda, Bunny, Eugenia, Stella, Wanda.
Het was een eer jullie te leren kennen.
Jullie verhaal leeft verder. Wees gerust.
Jullie totaal zinloze strijd zal niet zinloos geweest zijn...