‘Wat is liefde?!’ Potjandorie, wat een binnenkomer! Wie kan hier in godsnaam een sluitend antwoord op formuleren? Een redelijk antwoord zeker wel, zinnig misschien ook, maar sluitend? Hell no!
Het idee van schrijfster Nora Kreft om de grootste filosofen aller tijden samen aan de dis te zetten en hen te laten praten, discussiëren, filosoferen… vind ik geniaal. Socrates, Augustinus, Kant, Kierkegaard, Freud, Scheler, de Beauvoir en Murdoch ontmoeten elkaar over de eeuwen heen om hun filosofisch licht te laten schijnen over hét fenomeen wat ons állemaal het állermeest aanbelangt, raakt, kwetst, ontroert, meesleept, verovert, bedwelmt, …: De liefde. ‘Want zij maakt alles anders.‘ Geweldig toch?!
Ik wil de mensen die in de loop der eeuwen het hoofd hebben gebroken over ‘de liefde’ niet te eten geven. Het zijn er oneindig veel. En maar gissen en missen. Men heeft ook al geprobeerd om de liefde puur wetenschappelijk te benaderen. En toegegeven, daar zijn interessante resultaten uit voortgevloeid. Maar de échte, pure liefde laat zich niet in (chemische) formules gieten. Lees maar wat Iris Murdoch in het boek hierover zegt: “‘Ik hou van jou’ betekent toch niet’ ‘Mijn dopamineniveau stijgt wanneer ik jou zie?’ Het gaat om een boodschap die veel belangrijker is. Ze vertelt het verhaal dat er iets met de spreker is gebeurd: dat zijn leven niet meer zó wordt als voorheen.” Zo schoon. Ik vind het net fantastisch dat de liefde haar ware gelaat niet onthult. Laat ze maar onderwerp blijven van dromen, gissen, fantaseren, filosoferen. Ongetwijfeld maakt dat haar nóg mooier.
Ik ben heel toevallig op dit boek gebotst tijdens een van mijn vele surfmomenten in de zee van het wereldwijde web op zoek naar een boek. Plots passeerde er een kaft met als titel ‘Wat is liefde, Socrates?’ Stante pede werd ik verleid. Had er ipv Socrates Freud in de titel gestaan, ik zou het boek mogelijk links hebben laten liggen. Maar Socrates? How, dat is ‘my all time favorite-Griek’! Ik leerde hem kennen in de lessen geschiedenis en Latijn in het 2e middelbaar bij meneer Hugo (nog één van mijn all time favorite-fenomenen) en ik was direct enorm geïntrigeerd door Socrates’ aanpak om mensen tot wijsheid en inzicht te nopen door het stellen van vragen. En in de liefde was dat, volgens de eerdergenoemde Griek, nét zo. “In elk geval verleid je zo niet tot liefde…Dat kan pas gebeuren in het (filosofische) gesprek. Alleen daarin openbaart zich de schoonheid van de andere. Het lichaam is ten slotte alleen als uitdrukkingsvorm van de geest interessant voor ons. Het pure omhulsel wordt algauw iets flauws.'”
of “We stellen verliefd worden voor als ‘vallen’, dus als iets wat je ervaart en wat je niet zelf in de hand hebt. Zoals gezegd, we worden verliefd op een andere persoon wanneer we bij diens aanblik worden herinnerd aan de eeuwige ideeën.”
of (ik weet van geen ophouden) “We worden verliefd op mooie mensen en wel omdat die ons inspireren. Ze laten ons creatief worden – niet alleen lichamelijk, maar vooral geestelijk. Zo helpen ze ons op weg naar de wijsheid.“
Ik had op voorhand enkele reviews gelezen die lieten uitschijnen dat het boek te moeilijk zou zijn voor een ‘Pur sang filosofische leek’. Nu, in de schuif van de ‘Pur sang filosofische leken’ zou ik mezelf niet direct steken, maar bij de ‘Filosofische Die Hards’ moet je mij ook absoluut niet gaan zoeken. Ik plaats mezelf liever onder de W van ‘Wannabee Filosoof onder de kerktoren’. En deze Wannabee heeft het boek zéker niet ervaren als ‘te moeilijk’.
Toegegeven, het is geen boek dat je leest tussen de soep en de aardappelen en het gebeurt dat je even terug moet springen om goed te begrijpen wat er nu precies staat, maar wie bereid is zijn hoofd erbij te houden en wie interesse voelt voor filosofie én liefde, die kan hier zéker mee overweg. Het verhaal wordt trouwens ook geregeld onderbroken voor een toelichting die wat dieper ingaat op een begrip, een fenomeen of een inzicht dat om duiding vraagt. Ook dat helpt de Wannabee of de Pur Sang-leek weer wat verder op weg.
Het boek samenvatten kan je amper. Het beste wat je kan doen, is een aantal mooie quotes filteren uit de gesprekken. Wanneer ik boeken lees, ligt mijn smartphone of notitieboekje altijd wel ergens binnen handbereik. Er zou maar eens een quote of zinsnede moeten passeren die ik niet kan vastleggen. Oh, drama in volle slag! Tijdens het lezen van dit boek had ik m’n handen vol met notities nemen. Ik wil graag nog enkele absolute binnenkomers met jullie delen.
“Kwetsbaarheid is noodzakelijk voor het inzicht in het bijzondere en onvervangbare van de andere, en zodoende ook noodzakelijk voor het specifieke geluk waarmee dit inzicht gepaard gaat. De nabijheid van deze schoonheid is de pijn en de gevaren waard. Zonder liefde zou het allemaal veel erger zijn.” (Simone de Beauvoir en Socrates)
“Hier op aarde behoort niets ons werkelijk toe. Alles ontglipt ons met de tijd, die voortgaat en alles meeneemt. Het betekent dat je het verdriet voelt. Dat wil zeggen, begrijpen dat hij onvervangbaar is, dat er zo’n waarde bestaat. Dit inzicht bevrijdt ons van de melancholie, het maakt alles mooi.” (Max Scheler)
“Liefde maakt kwetsbaar. Maar het geluk dat je ervaart zolang je de geliefde om je heen hebt en met hem je leven mag delen, is dit potentiële verdriet toch waard? Je neemt een risico als je aan de liefde begint, maar er bestaat niets goeds wat helemaal zonder risico is, of wel?!” (Iris Murdoch)
En eindigen doe ik met de allermooiste! En ze is weer van, jawel, mijn Griek (gun mij deze toeëigening). Dat je in elkaar je eigen stem ontdekt, je eigen ziel ontwaart, tot de kern duikt van wat of wie je bent, je elkaar tot antwoorden brengt… Ik zei misschien bij aanvang dat het niet mogelijk is om een sluitend antwoord te formuleren op de vraag ‘Wat is liefde?’ Wel, Socrates komt met deze uitspraak voor mij persoonlijk bijzonder dicht in de buurt van een ‘sluitende liefdesverklaring’. Zodus: ‘Wat is liefde, Socrates?’ Lees maar…
“Ze leek mij als onvervangbaar te beschouwen… Mijn stem telde voor haar. Ik geloof dat ik op die manier in haar aanwezigheid heb geleerd mijn eigen stem te respecteren – naar antwoorden in mijn ziel te zoeken en in ernst na te denken.’
Socrates, mijn held.